یادداشتهای نجومی از باستان تا به امروز

در مقاله ی پیشین با مشخصات کتیبه های نجومی ایران باستان آسنا شدیم.

در یادداشتهای نجومی بابل، رویدادهای تاریخی مهم نیز نوشته شده است. از جمله می توان به متنی اشاره کرد که در آن از شکست داریوش سوم و ورود اسکند به بابل یاد شده است. این متن نشان می دهد برخلاف نوشته های تاریخ نویسان یونانی که از استقبال مردم بابل از اسکندر سخن گفته اند، مردم بابل از ورود اسکندر به بابل هراسناک بودند. این هراس به سبب رویدادهای نجومی و زمینی بود که همزمان با ورود اسکندر به منطقه روی داده بود. در متن لوح از بلا، مرگ، ماه گرفتگی و خورشید گرفتگی ، فرو افتادن شهاب و گلوله های آتش (آذرگوی) و سوختن یک سگ در برابر پرستشگاه، ورود مشتری به عقرب و آسمان تیره و تار یاد شده که از دید بابلیان تعبیری شوم داشتند.

یکی دیگر از متن های جالب توجه نجومی، یک یادداشت نجومی مربوط به دوره اشکانی (سپتامبر سال 164 پیش از میلاد) است که در آن رصد ستاره دنباله دار هالی ثبت شده است.

 رصد آسمان و تنظیم گزارش های رصدی تا نیمه دوران اشکانی ادامه یافت و بازپسین یادداشت نجومی، آخرین متن نوشته شده به خط میخی در جهان است. پس از آن دستاوردهای این دانش از طریق ایرانیان دوره ساسانی، بطلمیوسیان مصر، یونانیان و رومیان به دوران اسلامی و سپس به جهان معاصر راه یافت که بخش مهمی از این میراث را می توان نجوم بابلی (ایرانی) به شمار آورد. دانش امروزین ما از نجوم باستان مشرق زمین ریشه گرفته و ما امروزه جایگاه کنونی خود در جهان معاصر را مدیون فرهنگ و تمدن های کهن و منجمان و ستاره شناسان گمنام باستانی هستیم که سراسر زندگی خود را در این راه صرف کردند.

کعبه ی زرتشت یا رصدخانه باستانی؟

تاریخ نجوم در ایران باستان چگونه بوده است؟ آیا ایرانیان در پیش از اسلام، از نجوم پیشرفته ای برخوردار بودند؟ یا پیش از آن، در دوران هخامنشی آیا  منجمین ایرانی مشغول به کار بوده اند؟ سطح علم نجوم در پیش از حمله ی اسکندر در طول تسلط هخامنشیان بر ایران چگونه بوده است؟

آقای رضا مرادی غیاث آبادی، چندی است بخشی از فعالیتهای تحقیقاتی خود را در زمینه ی اخترباستانشاسی بر روی بناهای باستانی ایران متمرکز نموده است.

غیاث آبادی همچنان این فعالیتها و تحقیقات خود را روی بعضی چهارطاقی های موجود در ایران ادامه می دهد. وی معتقد است بسیاری از این بنا ها دارای کاربرد نجومی و رصدی بوده اند. رصد موقعیت طلوع و غروب خورشید از روی سایه ها و ایجاد یک تقویم مشخص برای تعیین آغاز و پایان ماهها و سالهای شمسی. ولی آیا واقعا می توان چنین کاربردهایی برای این بناها درنظر گرفت؟

در سلسله مقالات زیر، ضمن معرفی این نظریه و بنای کعبه ی زرتشت، به نقد و بررسی آن پرداخته و نشان داده ایم، این نظریه از صحت و سقم  کافی برخوردار نیست.

1. معابد زرتشتی یا رصدخانه های باستانی ایران؟

2. معرفی نظریه غیاث آبادی: کعبه ی زرتشت یک رصدخانه ی باستانی بوده است.

3. نقد و بررسی بررسی کاربرد نجومی بنای کعبه ی زرتشت

4. بررسی سایه نگاری نجومی بنای کعبه ی زرتشت (آزمایش از نزدیک)

5. آشنایی بیشتر با بنای کعبه ی زرتشت و محوطه تاریخی نقش رستم

دوران جدید نجوم ایران

چندی پیش که بابک امین تفرشی جایزه عکاسی علمی لنر نیلسون را گرفت به فکر موفقیت و پیشرفت ایرانی ها در زمینه نجوم در چند سال اخیر افتادیم. بهتر است چند مورد از آن ها را با هم مرور کنیم. 

به این اخبار خوب توجه کنید:

ایزاک آسیموف، مردی تخیلی

اصولا مردم به دو  دسته تقسیم می شوند: دسته اول گروهی هستند که ایزاک آسیموف را می شناسند و گروه دوم دسته ای هستند که ایزاک آسیموف را نمی شناسند! اگر شما عضو گروه دوم هستید به قسمتی از حافظه خود رجوع کنید که در آن خاطرات دوران دبستان و راهنمایی را نگه داشته اید. در آن زمان اگر به کتابخانه مدرسه رفته باشید حتما در قسمت علمی و در قفسه های مربوط به علم نجوم کتاب های او را دیده اید.

بیشتر منجمان آماتور، نجوم را با کتاب های وی شروع کرده اند و با خواندن آن ها بوده است که به این علم علاقه مند شده اند. کتاب هایی به زبان شیوا و ساده اما هیجان انگیز که خواننده را با خود به اعماق فضا می برند. روز شنبه سالگرد تولد نویسنده داستان های علمی – تخیلی، اسحاق عاصم‌اُف یا همان ایزاک آسیموف بود که به همین مناسبت در این نوشته قصد داریم شما را با وی و کتاب های نجومی اش بیشتر آشنا سازیم.

2 ژانویه 1920 در یک خانواده آسیابان روسی ایزاک آسیموف دیده به جهان گشود. در خردسالی به همراه خانواده اش به آمریکا مهاجرت کرد و زندگی تازه ای را در آنجا شروع کرد. نکته جالبی که در زندگی او در آمریکا وجود داشت این بود که اسحاق به زبان انگلیسی و زبان یهودیان اروپای شرقی کاملا مسلط بود اما هیچگاه زبان روسی را یاد نگرفت!

تاريخچه فشرده علم نجوم

بياييد به بهانه روز نجوم نگاهي کوتاه به تاريخ اين علم بياندازيم تا با مراحلي که اين دانش کهن پشت سر گذاشته است بيشتر آشنا شويم.

تاريخ فشرده نجوم را مي توان به سه دوره متفاوت تقسيم کرد:

1- دوره زمين مرکزي (از دوران باستان تا قرن شانزدهم)

2- دوره کهکشاني (از قرن هفدهم تا قرن نوزدهم)

3- دوره کيهاني(از قرن نوزدهم تا اکنون)

کوپرنیک به خاک سپرده شد

ساعتي که با آفتاب کار مي کند 

ساعت هاي آفتابي از ديدگاه هاي تاريخي، زيباشناسي و پايه هاي دانش ستاره شناسي هميشه براي ما جالب و مهم بوده اند. در اين نوشتار ديدگاه هاي تاريخ دانش و بنيادهاي اين ابزار همگاني و زيبا بررسي خواهد شد.